Eerder deze week maakte de Nasa bekend dat ze iets belangrijks te melden hadden wat betreft een vondst buiten ons eigen zonnestelsel. Onmiddellijk brak de speculatie los. Hopen ufo fanaten in jubelstemming, anderen vol verwachting dat er nu eindelijk een spoor van buitenaards leven was gevonden. Wat er uiteindelijk wel was gevonden was desalniettemin toch ook uitzonderlijk.
22 Februari maakte de Nasa dan toch eindelijk bekend wat ze dan eigenlijk hadden gevonden. Wellicht een teleurstelling voor velen, maar toch een belangrijke vondst. Een hele ander soort ster dan onze eigen zon, maar wel 7 planeten, allen min of meer zo groot als de aarde, en maar liefst drie mogelijk levensvatbaar. En dat allemaal ook nog eens in onze eigen achtertuin. Astronomisch gesproken dan, want 39 lichtjaar is toch nog steeds wel erg ver weg.
Geschiedenis
Dat is wel even andere koek dan pakweg 20 jaar geleden. De enige bekende andere planeet rond een min of meer normale ster stond bij de ster 51 Pegasi en kreeg de inspirerende naam 51 Pegasi B. Toch waren daarvoor ook al enkele andere planeten gevonden. En dat zelfs op een toen ook al onverwachte plek. In 1991 werden de eerste planeten al gevonden op zo’n 1000 lichtjaar afstand rond een pulsar. Wat toch een vreemde plek lijkt voor planeten, aangezien een pulsar een ontplofte ster is.
Toch was indertijd de algemene opvatting onder astronomen dat planeten schaars waren en werd er niet verwacht nog veel meer te vinden. De kans ergens dan ook leven buiten onze planeet aan te treffen werd verwaarloosbaar geacht.
Hoe opvattingen in een korte tijd kunnen veranderen blijkt maar weer eens. De natuur, dus ook het universum, blijft verrassen en keer op keer blijkt maar weer hoe veel er eigenlijk niet bekend is over ons universum.
De brandende vraag
Iedere keer wanneer er weer een planeet, of planeten, worden gevonden is de vraag die het eerste opkomt of het levensvatbaar is. Bevindt het zich in de zone rond een ster waar het niet te warm of te koud is?
Nou is dat ook geen garantie voor leven. Onze zon heeft drie planeten in deze zone, en alleen de Aarde heeft het wat leven betreft gered. Venus is een hete oven, en Mars is te koud. Al zou Mars in een ver verleden wel een atmosfeer en vloeibaar water gehad hebben.
Nu we dan weet hebben van Trappist 1 laait de interesse voor exoplaneten en buitenaards leven ook weer op. Iets wat duidelijk te zien is in de media. Het belang van de ontdekking zelf lijkt ondergesneeuwd door die ene brandende vraag: Is er ook leven rond Trappist 1?
De Telegraaf had er zelfs een stelling van de dag van gemaakt: Gelooft u in buitenaards leven? De naam van de stelling is bij de uitslag veranderd naar “Veertig lichtjaar te ver”. Wat overigens “maar” 39 lichtjaar moet zijn, en niet veertig.
http://www.telegraaf.nl/watuzegt/27678737/___Veertig_lichtjaren_te_ver___.html
Opmerkelijk is dat ongeveer een kwart van de mensen hier nog steeds “gelooft” dat er geen buitenaards leven bestaat. Met andere woorden, onze planeet is uniek in het universum.
De brandende vraag is dus nog steeds niet beantwoord. Maar dankzij de ontdekking van Trappist 1 en andere vondsten, weten astronomen wel steeds beter waar ze het eventueel kunnen vinden.
Techniek
In tegenstelling van wat menigeen denkt, worden planeten niet gevonden door ze rechtstreeks te zien. Tot op heden worden planeten gevonden door het bestaan ervan af te leiden uit het gedrag van de ster waar de planeten om heen cirkelen. Iedere planeet heeft invloed op zijn moederster waar door deze als het ware een beetje gaat wiebelen onder invloed van de aantrekkingskracht van eventuele planeten. Het is dit wiebelen wat wel kan worden opgemerkt. Vervolgens kunnen astronomen iets meer te weten komen over dergelijke planeten wanneer zij in hun baan om deze ster voor de ster langs komen en zo zorgen voor een meetbare afname in helderheid van de ster.
Middels spectraalanalyse van licht wat door deze planeten weerkaatst wordt, of eventueel door een aanwezige atmosfeer schijnt, kan dan iets meer over de samenstelling, afmeting en eventuele atmosfeer worden afgeleid.
Kortom, een moeilijk en omslachtig proces waarbij de grootste planeten het eerst worden opgemerkt en eventuele manen compleet over het hoofd worden gezien. De huidige stand van de techniek is simpelweg nog veel te beperkt om ook te zien wat er te zien valt. En daarmee worden wellicht belangrijke dingen over het hoofd gezien.
In ons eigen zonnestelsel is de enige planeet met leven onze eigen aarde. Maar vermoed wordt dat onder het ijs op de manen Enceladus, bij Saturnus, en de maan Europa, bij Jupiter zich wellicht ook leven ontwikkeld kan hebben, en plannen om er naar te zoeken worden dan ook al voorzichtig gemaakt. Hoewel nog niet bevestigd, geeft het wel aan dat alleen in ons eigen zonnestelsel de potentie voor leven zich niet alleen hoeft te beperken tot planeten. Ook manen, variërend in omvang, kunnen levensvatbaar zijn. Zelfs als de planeet waar deze om heen draaien dat niet zijn.
Manen kunnen echter met de huidige stand van techniek nog steeds niet worden gedetecteerd. Dat houdt in dat van de tot nu gevonden planeten waarvan wordt gedacht niet geschikt voor leven te zijn, deze wellicht wel manen rond zich hebben die dat wel kunnen zijn.
Techniek is nog steeds een sterk bepalende en beperkende factor die astronomen belet ook alles te zien wat er te zien valt. Wat echter niet wegneemt dat wat er tot nu aan kennis is opgedaan verbazingwekkend is. De recente ontdekking van Trappist 1 en de zeven bijbehorende planeten is daar een uitstekend voorbeeld voor.
Toch moeten we ons beseffen dat de kennis van nu gebaseerd is op de observatie van maar enkele procenten van het zichtbare universum en de huidige kennis en begrip van het universum realistisch gezien nog in de kinderschoenen staat. Het grote beeld is duidelijk, maar de kennis en begrip van de details bestaan voor een groot deel nog steeds uit vragen en theorieën.
Astronomie, en ook de onlosmakelijke natuurkunde, zijn dynamische wetenschappen waarin veronderstelde kennis keer op keer toch moet worden herzien om te voldoen aan nieuwe ontdekkingen en observaties. En zo hoort wetenschap ook te werken.
Nieuwe technologie is daarbij van doorslaggevend belang.
Buitenaards leven
Ondanks dat astronomen nog maar een klein deel van het universum doorgrond hebben, zijn er toch wel een paar dingen die onomstotelijk vast staan. Zo is onze zon een doorsnee ster die niet bepaald zeldzaam is, en toont de vondst van Trappist 1 aan dat ook hele ander soorten sterren dan onze eigen zon in staat zijn levensvatbare planeten te herbergen. Het zijn dit soort vondsten die astronomen helpen bij het bepalen waar leven eventueel gevonden kan worden.
Ook duidelijk is dat bij elke nieuwe ontdekking van planeten in een bewoonbare zone rond een ster keer op keer dezelfde vraag oproept: Is er leven, en zo ja, wellicht ook intelligent leven?
Tot op heden kan alleen gezegd worden dat het antwoord daarop nog op zich laat wachten. Toch zijn astronomen er van overtuigd dat het antwoord ja is, en het een kwestie van tijd is voor dat het ook bevestigd kan worden. En niet zonder reden.
Dat de kans op leven in het universum niet 0 kan zijn, bewijst onze eigen planeet immers al. We zijn zelf het levende bewijs dat het ontstaan van denkende en zelfbewuste wezens in het universum een gegeven is. De vraag is alleen: Zijn we alleen?
Het ontstaan van leven is complex, en hoe leven exact ontstaat is dan ook nog steeds onduidelijk. Wel is bekend dat leven vrij snel na het afkoelen van de aarde na het ontstaan al aanwezig was. De meeste wetenschappers gaan er van uit dat leven op aarde ook hier ontstaan is, al is er ook nog de kans aanwezig dat leven hier werd gebracht op een, of meer, meteorieten. Op welke wijze dan ook, de aarde bevatte zeker al zo’n 3.5 miljard jaren geleden leven al leven, en mogelijk zelfs al een half miljard jaren eerder. Wij, als mens, komen dus eigenlijk nog maar net om de hoek kijken.
Met dat laatste in het achterhoofd en het feit dat ook ons zonnestelsel op zijn beurt weer redelijk laat, zo’n 4.5 miljard jaren geleden, is ontstaan in de geschiedenis van het universum, bijna 14 miljard jaren geleden, is het niet onvoorstelbaar dat eventueel intelligent buitenaards leven hier en daar onnoemelijk veel ouder kan zijn de mens.
Toch is er nog geen microbe buiten de aarde gevonden.
Dat wil echter niet zeggen dat er ook niks te vinden is. Zoals eerder vermeld, zelfs in ons eigen
zonnestelsel verwachten wetenschappers van onder andere Nasa en Esa leven buiten onze planeet te vinden. Daarnaast wonen wij rond een ster die min of meer gemiddeld voorkomt in onze Melkweg. Dat betekent dat het merendeel van de ongeveer 200 MILJARD sterren in onze Melkweg min of meer hetzelfde is als onze eigen zon. En met Trappist 1 is duidelijk dat ook rond dwergsterren levensvatbare sterren planeten voorkomen die leven zouden kunnen bevatten. En dan hebben we het alleen nog maar over ons eigen sterrenstelsel.
Enorme aantallen, en dus ook een enorm aantal potentiële kansen voor leven om te ontstaan. Het is alleen al door deze enorme aantallen lijkt het niet erg waarschijnlijk dat we als mens uniek zijn.
De plek van ons zonnestelsel in het universum, of zelfs alleen maar in ons sterrenstelsel, is niet uniek! Mogelijkheden te over voor leven zoals wij het kennen.
Kijken we verder, dan hoeft buitenaards leven zelfs niet op ons te lijken. Ook daarvoor hebben we de voorbeelden al op onze eigen planeet.
We kennen bacteriën die niet kapot zijn te krijgen, zelfs niet met zeer hoge dosis straling. https://en.wikipedia.org/wiki/Deinococcus_radiodurans
We kennen ook leven dat het volledig zonder zonlicht kan stellen in een, voor ons, giftige omgeving. http://www.voanews.com/a/ap-exclusive-deep-sea-volcano-hotspot-life/3512522.html
http://animals.mom.me/animals-thrive-underwater-volcano-ecosystems-3642.html
Leven dat floreert in een, voor ons giftige omgeving, onder enorme druk, warmte en volkomen duisternis. Verder levert onze planeet nog leven in diepvrieskou, in enorm verzuurd water en, wat recent in het nieuws kwam, leven dat tien- tot vijftigduizend jaar sluimert om weer tot leven te komen, en alles daar tussen in. Een enorme variatie aan leven alleen op onze eigen planeet.
Allen bij elkaar geeft het een duidelijke impressie hoe flexibel leven is, en onder welke omstandigheden het kan overleven.
Hoe het leven op onze planeet er uit ziet is het resultaat van 4 miljard jaar evolutie van de eerste microben tot het meest complexe leven op Aarde, perfect aangepast aan onze omstandigheden.
De Kansen
Onze eigen planeet maakt al duidelijk leven zich heeft aangepast aan zelfs de meest bizarre omstandigheden. Uit experimenten is gebleken dat sommige soorten zich zelfs buiten de dampkring, in het luchtledige, koude en straling van de zon, weten te handhaven. En dat zegt iets over de kansen dat leven ook op andere planeten, onder andere omstandigheden kan ontstaan en zich weet te handhaven.
Bij het zoeken naar leven op andere planeten wordt er van uit gegaan dat het in meerdere opzichten op het leven op onze planeet moet lijken. En dat lijkt logisch, aangezien we weten dat het hier gewerkt heeft. Astronomen zoeken dan ook naar planeten met ongeveer vergelijkbare omstandigheden als de onze. Vloeibaar water, zuurstof, aangename temperaturen en niet te veel straling. Een redelijk uitgangspunt, aangezien het hier goed gewerkt heeft.
Met miljarden en miljarden sterren als onze zon in dit sterrenstelsel, is de kans dat er niet ergens anders iets vergelijkbaars heeft plaatsgevonden als op onze aarde dan ook verwaarloosbaar klein. Zelfs met de meest minieme kansen zou er in alle richtingen ergens leven te vinden moeten zijn.
Nemen we ook mee dat leven duidelijk ook kan gedijen onder, voor ons, bizarre omstandigheden, zoals extreme kou, straling, duisternis en zelfs hitte, dan wordt duidelijk dat omstandigheden op een planeet niet perse helemaal overeen hoeft te komen met die op onze planeet. Zelfs sterren die totaal anders zijn dan onze zon bezitten aardachtige planeten, werd deze week duidelijk. En meer bizar, zelfs dubbelsterren kunnen planeten om zich heen hebben.
De kans dat ergens ook daadwerkelijk leven ontstaat lijkt erg klein. Maar gezien het aantal kansen dat leven lijkt te krijgen ook ergens voet aan de grond te krijgen, is de kans dat er elders niet ook leven is ontstaan nog veel kleiner.
“We” hoeven eigenlijk helemaal niet te geloven in buitenaards leven. Dat astronomen het nog nergens hebben kunnen vinden is wellicht meer een gebrek aan (technische) mogelijkheden het te vinden, dan een gebrek aan leven in ons universum.
Een wellicht nog fascinerender gedachte is dat buitenaards leven ons wel eerder vindt dan andersom. Of heel misschien in een ver verleden ons zonnestelsel al lang heeft gevonden. De kans dat een eventuele technische beschaving ouder, wellicht veel ouder, is dan de mens, is gezien de relatief korte tijd dat de mens nog maar aanwezig is, niet te verwaarlozen.
De toekomst zal het leren.
